در این مقاله با ما همراه باشید تا با روغن کمپرسور آشنایی بیشتری پیدا نمایید.
مبرد یا کندانسور چیست؟
مبرد یا سرماساز، مادهای مایع یا گازی یا دوفازی هستند که بهعنوان انتقالدهنده گرما در مبدلهای سرمایشی، مثل چیلرها و سردخانهها مورداستفاده قرار میگیرند و سرما ایجاد میکنند. مبردها یا کندانسور در چرخههای تبرید و سرمایش تغییر فاز میدهند و از مایه به گاز و برعکس تبدیل میشوند. در یک سیستم سردکننده استاندارد، حرارت با تبخیر مایعی در دستگاه تبخیر دریافت و در دستگاه تقطیر پس داده میشود و همین باعث تغییر حالت ماده سرماساز از بخار به مایع میشود. مایعاتی که به راحتی از مابع به بخار و برعکس تغییر حالت پیدا میکنند، به عنوان واسط انتقال حرارت عمل میکنند، چرا که تغییر حالت باعث تغییر حرارت و دما نیز میشود.
ماده مبرد انواع مختلفی دارد که نوع آن را کاربری سیستم سرمایشی، شرایط محیطی، دمای عملکردی و قوانین زیست محیطی و کشوری تعیین میکنند.
کاربردهای متفاوت انواع مبردها
انواع مبردها کاربردهای متفاوتی دارند. مبرد نوع R134a مهمترین جایگزین گاز R22 به شمار میرود. این مبرد از خانوادة HFCها و از هوا سنگینتر بوده و در صورتی که ۱۵ درصد از حجم هوا را بگیرد، باعث تند و نامنظم شدن ضربان قلب، سرگیجه، تهوع و غش میشود. مبرد R134a گازی غیرقابل اشتعال است که اگر شعله مستقیم به آن گرفته شود، تجزیه میشود و از آن گازی سمی متصاعد خواهد شد؛ به شدت رطوبت را جذب میکند و اگر در مجاورت آب قرار بگیرد، هیدرولیز میشود و در ترکیب با روغن، اسید تولید کرده که به عایقهای سیمپیچ موتور آسیب میزند و موجب سوختن موتور میشود.
از قابلیت حلالیت خوبی در روغنهای پلی الکیل برخوردار است. R134a گازی ترکیبی بوده که در کولرهای گازی بیشترین کاربرد را دارد. با محیط زیست سازگار بوده و بیشتر در وسایل برودتی به کار میرود. قدرت تخریب کمتری برای لایه اوزون دارد و از ضریب هدایت حرارتی بالایی برخوردار است. گاز R134a در کولرهای گازی، چیلرهای بزرگ، خنککننده خودرو، سیکل تبرید دما، خشککن هوای فشرده یخچال و خنککننده کامپیوتر کاربرد دارد.
روغن در کمپرسور
در سیستم تبرید، در کنار ماده مبرد، به دلیل وجود قطعات متحرک، روغن هم به کار میرود. کار این روغن، روغنکاری قطعات متحرکی مثل قطعات متحرک داخلی کمپرسور یا شیرهای فشارشکن ترموستاتیک است و به این ترتیب میزان اصطکاک میان این قطعات به شدت کاهش پیدا میکند. با وجود روغن، هم حرکت قطعات کمپرسور روان میشود، هم فرسایش کاهش پیدا میکند و در نهایت، عمر مفید دستگاه بیشتر میشود.
هر روغن خواص مختلفی از قبیل گرانروی، نقطه ریزش، فشار بخار و … دارد که باید متناسب با کارکردی که دارند، انتخاب شود. روغن کمپرسور باید از خواص زیر برخوردار باشد.
1- کاهنده اصطکاک
2- محافظت قطعات در برابر خوردگی
3- محافظ خواص خود در دمای حین کار
4- عدم واکنش با مبرد
5- مانع افزایش دما
کمپرسور وسیلهای برای فشرده کردن مبرد است. به همین دلیل مبرد و روغن کمپرسور در کنار هم قرار میگیرند و به ترتیب این دو ماده باید خواصی شیمیایی داشته باشند که با یکدیگر واکنش ندهند و روی هم تأثیر نگذارند. از این رو، نوع روغن کمپرسور با نوع مبرد باید سازگار باشد. روغن کمپرسور دو دسته اصلی دارد: روغن کمپرسور معدنی (Mineral Oil یا MO) و روغن کمپرسور مصنوعی که در اینجا به هر یک خواهیم پرداخت.
انواع روغن کمپرسور
1- Alkyl Benzene یا سری AB،
2- Poly Alkylene Glycole یا سری PAG،
3- Poly Alpha Olefin یا سری PAO،
4- Poly Ester یا سری POE،
5- Polyvinyl Ether یا سری PVE
پنج نوع روغن مصنوعی به کار رفته در کمپرسورها هستند.
1- روغن معدنی (Mineral Oil یا MO)
از نفت خام تهیه شده و با گازهای CFC مثل R22 و R12 سازگاری دارد. این نوع روغن فسادناپذیر بوده و شعلهور نمیشود و در صورتی که محل و شرایط نگهداری مطلوبی داشته باشد، عمر مفید آن به ۲ تا ۳ سال هم خواهد رسید. چنانچه روغن معدنی کثیف شود، قابلیت فیلتر شدن دارد. با روکش سیم و قطعات پلیمرهای و المانهای الکترونیکی هم واکنشی نمیدهد؛ مخصوص عایق الکتریسیته با غلظت کم است؛ رنگ و بو و مزهای نداشته، شفاف است و سمی نیست. در شوفاژ برقی، خنک کردن سرورهای بزرگ و مدارهای الکترونیکی پر حرارت، خنک و بیصدا کردن ماینر و کارت گرافیک به کار میرود. البته از روغن مینرال برای جلوگیری از نشستن غبار و کثیف شدن و کاهش کارایی هیتسینکهای ماینرها هم استفاده میشود.
2- روغن آلکیل بنزن یا Alkyl Benzene
ترکیبی مشابه روغن معدنی دارد و گاهی از آن به جای روغن معدنی استفاده میشود. کاربردهای فراوانی دارد که از جمله به موارد زیر میتوان اشاره کرد:
1– روغنهای خنککننده
2– عایق روغن
3- صنایع لبنی
4– بروش روغنی
5– مایع حرارتی
6- روانکنندة شیمیایی صنعتی
7– روغن موتور
8– محصولی نفتی با قابلیت حلال بودن
روغن آلکیل بنزن روغنی ترکیبی از روغن کمپرسور است که میتواند برای سیستمهای سرمایشی که از cfc استفاده میکنند یا مبردهای hcfc، مناسب باشد. با روغن معدنی سازگار بوده و در مقایسه با آن، بدون آنکه خواص خود را از دست بدهد، قابلیت امتزاج و آمیختن بیشتری دارد. این روغن نسبت به Mineral Oil یا روغن معدنی در کمپرسورهایی با دمای بالا، خاصیت ثبات دمایی بهتری دارد.
3- روغن پلی آلفا یا Poly Alpha Olefin یا PAO
رایجترین روغن ترکیبی مورد استفاده در لوبریکانتهای صنعتی و خودکار است. یک هیدروکربن ترکیبی است که به بهترین نحو ساختار هیدروکربنی را که در روغنهای معدنی یافت میشوند، از خود بروز میدهد. این روغن طی فرآیندی شیمیایی از اتیلن ساخته میشود. اتلین هم یا با شکافتن نفت خام یا گاز طبیعی ساخته میشود. روغنهای Poly Alpha Olefi با کمک ترکیب اولیگومرهای 1-DECENE یا 1-DODECENE ساخته میشوند. این اولیگومرها تقطیر شده و برای اینکه به وزن مولکولی لازم برای رسیدن به ویسکوزیته مطلوب دست پیدا کند، با هیدروژن ترکیب میشود.
4- روغن Poly Alkylene Glycole یا PAG
لوبریکانتهای خوبی برای وسایلی با سطح اصطکاک فلز-فلز با دمای بین ۴۰ تا ۲۰۰ درجه سانتیگراد هستند. این روغن عموماً جایی به کار میرود که در دمای بالا، نیاز به سازگاری الاستومری و ثبات دمایی باشد. این روغن ترکیبی در آب حل میشود و به همین دلیل میتوان از آن برای تمیز کردن آسان تجهیزات استفاده کرد.
5- روغن Poly Ester یا POE
روغنی ترکیبی است که در کمپرسورهای مبرد به کار میرود و با مبردهای R134a، R410a و R12 سازگاری دارد. از این روغن در مبردهای HCFC استفاده میشود. روغن پلیاستر ویژگیهای دمایی و شیمیایی خوبی دارد که البته به خوبی با مبرد مخلوط میشود. روغن POE خاصیت جذب رطوبت دارد. یعنی وقتی با هوا تماس پیدا میکند، رطوبت هوا را به خود میگیرد و در صورتی که رطوبت وارد سیستم تبرید شود، خطر ایجاد اسید وجود داشته و این ماده اسیدی میتواند به کمپرسور و قطعات سیستم آسیب برساند.
6- روغنPolyvinyl Ether یا PVE
روغن مبرد جدیدی از دسته روغن کمپرسور است که به طور اختصاصی برای سیستمهای مبرد هیدروفلوروکربنی یا HFCها فرموله شده است. علاوهبر خاصیت روغنی و لوبریکانتی که دارد، مزیتهای کاربردی دیگری دارد که به افزایش قابلیت اطمینان سیستمهای تبریدی کمک میکند. روغن PVE هیدرولیز نمیشود. همین باعث کاهش نگرانی در مورد انسداد لولهها شده، به طوری که درایرهای فیلتر را میتوان از تجهیزات مبرد برداشت و همین باعث کاهش هزینههای تولید میشود. اتر مقاومت الکتریکی پایینی داشته و با استفاده از ساختار اتر در روغن PVE، شیمیدانها به مقاومتی برابر با مقاومت روغنهای POE و روغن معدنی رسیدهاند.
جمعبندی
روغن کمپرسور از لحاظ کیفیت و فرآیند تولید، در قیمتهای مختلفی عرضه میشوند. روغن معدنی یا Mineral Oil گرانترین و به ترتیب روغن Poly Alkylene Glycole و Poly Ester دیگر روغنهای گرانقیمت به شمار میروند. رایجترین روغنهای تبرید در ایران، عبارت هستند از روغن معدنی، روغن پلیاستر و روغن آلکیل بنزن که در بازار و صنعت کاربرد دارند.